Bahasa Melayu Terengganu
| Bahasa Melayu Terengganu بهاس ملايو ترڠݢانو | |
|---|---|
| Base Ganu/Base Tranung/Cakak Tranung | |
| Asli di |  Malaysia |
| Wilayah | Terengganu, Pahang, Johor, dan Kepulauan Anambas, Indonesia |
| Etnik | Melayu Terengganu |
| Penutur asli | 1,300,900-1,500,000 (1998) (tiada tarikh) |
| Kod bahasa | |
Bahasa Melayu Terengganu (tulisan Jawi: بهاس ملايو ترڠݢانو) adalah bahasa lisan setempat yang digunakan di negeri Terengganu, Malaysia kecuali di Pulau Perhentian, daerah Besut dan bahagian utara daerah Setiu di utara Terengganu kerana kebanyakan masyarakat di sana menggunakan Bahasa Melayu Kelantan. Bahasa ini juga dituturkan di luar negeri Terengganu seperti di pesisir sebelah timur Pahang ( kuantan, pekan, rompin ) , Johor ( Mersing, sedili ) dan sehingga ke Kepulauan Anambas, Indonesia.Walaupun loghat ini kadangkala tidak dapat difahami penutur bahasa Melayu standard, namun ia mempunyai banyak persamaan.
Contoh perbezaan
Bahasa Melayu piawai dan bahasa Melayu Terengganu
| Bahasa Melayu piawai | Bahasa Melayu Terengganu | |
|---|---|---|
| saya / kami | ambe, kite | |
| awak / kamu / anda | deme, mung | |
| acap kali / kerap / sentiasa | sokmo,kerek | |
| boleh | buleh | |
| menipu / berbohong | lebong, plawok, nawok,cong, lipak, kuca | |
| takut | kesit, serung , kurik ,ngerik | |
| kedekut | lokek, kupik, kemut, dekuk ,medik | |
| tergesa-gesa / gelojoh | lorak, gaduh, cakduh ,selor bolor, baga | |
| nasi | nasik | |
| beritahu | royak, kkabor | |
| berlanggar / kemalangan | blanggor, eksideng (accident), tepoh | |
| melanggar / terlanggar | tepoh, langgor | |
| rambutan | moktang | |
| tak ada apa-apa | tak dok mende | |
| mengigil / terketar-ketar | kenaling, ketor | |
| payah, susah | rohok | |
| terasa ngilu / kebas | serebang | |
| tidak berdaya | lepek, dok rok | |
| cemas | debor | |
| bosan | puahsang, sumbak | |
| kekejangan | nyetok | |
| tak pe lah | dakpe lah, bior lah | |
| jongkang jongket (permainan kanak-kanak) | congek cakdung | |
| bodoh | bongok, benok ,songo, tongong | |
| gila / kurang siuman | mereng, iseng | |
| lateks (susu getah yang sudah beku) | pot getoh | |
| manja | denel ,mue , gelenya | |
| bawah | Birat | |
| Tepi | Bira | |
Lazimnya,kebanyakan perkataan Bahasa Melayu Terengganu mempunyai unsur penambahan akhiran ng. Kebiasaannya ia digunakan dalam perkataan yang berakhir dengan n ataupun m. Contohnya,
| Bahasa Melayu Standard | Bahasa Melayu Terengganu |
|---|---|
| Makan | Makang |
| Kamu | Mung |
| Malam | Malang |
| Selam | Selang |
| Masam | Masang |
| Ketam | Ketang |
Huruf 'r' dibunyikan seperti bunyi 'gh'.
Contoh:
| Bahasa Melayu Standard | Bahasa Melayu Terengganu |
|---|---|
| orang | Oghang |
| Ramai | Ghama |
| Berani | Beghani |
Huruf vokal diftong i dan u pada akhiran perkataan akan dihilangkan.
Contohnya,
| Bahasa Melayu Standard | Bahasa Melayu Terengganu |
|---|---|
| Ramai | Rama |
| Sengau | Senga |
| Serai | Sera |
| Silau | Sila |
Vokal 'a' ditengah suku kata terakhir perkataan digugurkan dan digantikan dengan vokal 'o'. Contoh:
| Bahasa Melayu Standard | Bahasa Melayu Terengganu |
|---|---|
| Tengah | Tengoh |
| Perak | Peghok |
| Sekolah | Skoloh |
| Sumpah | Supoh (konsonan m digugurkan) |
Vokal 'a' dihujung perkataan digugurkan dan digantikan dengan vokal 'e' pepet(sama seperti bahasa Melayu biasa). Contoh:
| Bahasa Melayu Standard | Bahasa Melayu Terengganu |
|---|---|
| Lama | Lame |
| Masa | Mase |
| Biasa | Biase |
| Bagaimana | Guane (kata khas yang seerti) |
| Tidak mengapa | Dakpe (kata khas yang seerti) |
| Kenapa | Bakpe (kata khas yang seerti) |
| Serupa | Serupe/Supe |
Konsonan m dan n ditengah perkataan digugurkan. Contoh:
| Bahasa Melayu Standard | Bahasa Melayu Terengganu |
|---|---|
| Lampu | Lapu |
| Menantu | Natu |
| Pantang | Patang |
| Tumpah | Tupoh |
| Mentol | Metol |
Kosonan s,f akan ditukarkan menjadi h. Contoh:
Bahasa Melayu Standard | Bahasa Melayu Terengganu |
|---|---|
| Saf | Soh (juga bermaksud sah) |
| Atas | Atah, datah |
| Emas | Mmah |
| Cemas | Cemah |
| Malas | Malah,Malassang |
Kebiasaannya,huruf konsonan yang hadir sebelum huruf vokal pada awalan perkataan akan dihilangkan dan hanya dibunyikan huruf vokalnya sahaja.
Contoh:
Bahasa Melayu Standard | Bahasa Melayu Terengganu |
|---|---|
| Makan | akang |
| Nasi | asik |
| Hangus | anguh |
| Bodoh | oddo |
| Tengok | engok |
| Mana | ane |
| Sedap | edak |
Sabdu
Peranan sabdu dalam loghat Terengganu adalah begitu besar maksudnya. Penggunaan sabdu akan menyebabkan susunan struktur perkataan tidak berubah. Satu perkataan boleh mempunyai dua maksud yang berbeza, sabdu akan membezakan makna istilah, struktur perkataan atau dialog yang ingin di maksudkan oleh pengguna loghat Terengganu.
| Bersabdu (Bahasa Terengganu) | Tanpa sabdu (Beza maksud yang ketara) | Perkataan yang dimaksudkan |
|---|---|---|
| Rupuk makang Llembu /rũput makang llembu/ | Rumput makan lembu /rumput makan llembu/ | Rumput dimakan oleh lembu |
| dok ppakaa | tak pakai | tidak boleh pakai / tidak berguna |
| makang kkeda | makan kedai | makan di kedai |
| kkabo | kabar / cakap | cakap |
| kkepik | kapit | tersepit |
| MMusang | Musang | Panas baran |
| Ccakak | Larat | Cakap |
Selain penggunaan sabdu , bahasa terengganu juga turut menggunapakai kata "bah" di hadapan kata kerja untuk menyatakan bentuk kata kerja pasif. Kata kerja yang hadir selepas "bah" pula dibunyikan sabdunya.
| Contoh ayat | Maksud |
|---|---|
| Rupuk bah mmakang nge/ngang lembu | Rumput dimakan oleh lembu |
| ye bah llebong nge llaki tu. | Dia ditipu oleh lelaki tu. |
| sakning ambe nge saeng ambe bah rretak nge awok pale haliang oh. | Tadi saya dan rakan saya dibuli oleh kumpulan samseng itu. |
Bunga bahasa
| Bunga bahasa | Maksud |
|---|---|
| Yak moktang! | Opocot! / Opps! (Terkejut) |
| Yedok or? | Betul ke ni? (Biasanya untuk menyatakan was-was, tidak percaya.) |
| Jjadi | Menjadi... / Jadi... (Biasanya untuk menyatakan kejayaan selepas melakukan sesuatu, berjasa atau berguna.) |
| Pahhtu? | Habis tu... / Macam mana... (Biasanya untuk pertanyaan selepas itu? atau ingin pengesahan atau persetujuan.) |
| Hoolah (Bunyi naik ke hidung.) | Ya lah... (Biasanya untuk menyatakan persetujuan.) |
| Dock? | Bukan? / Betul tak? (Persoalan.) |
| Lamekang lebong | Takut kena tipu je.. |
| Gelenyor teh | Miangnya! / Gedik |
| Cer tra (try) weh/gok | Cubalah |
Kata Penguat Terengganu
Loghat Terengganu juga mempunyai beberapa kata penguat yang unik bagi menunjukkan peri pentingnya sesuatu sifat atau keadaan tersebut. Contoh:
Warna
Hitang Beletung - terlalu hitam
Putih Sepuk - terlalu putih
Kuning Sior - terlalu kuning
Meroh Nyale - terlalu merah
Bau
Busuk Kohong - terlalu busuk
Busuk Hapok - terlalu busuk
Hacing Pering - sangat hancing
Hanyir Mekok - terlalu hanyir
Wangi Mekok - sangat wangi
Tengik Bangor - sangat tengik
Rasa
Masing Pekok - sangat masin
Manih Leting - sangat manis
Tawo Hebe - sangat tawar
Pahik Lepang - sangat pahit
Masang Rebang - sangat masam
Adjektif
Musing Ketang - keadaan tak menentu / berpusing-pusing
Guling Bating - jatuh terguling-guling
Pendek Ketok - terlalu pendek
Gemok Debok - sangat gemuk
Panjang Jeta - terlalu panjang
Aluh Seriak/Siak - terlalu kecil/halus (nanotech)
Aluh Siatak - sangat halus
Berak Nanang - sangat berat
Rengang Belepong - sangat ringan
Come Lote - sangat cantik
Besor Jalo - sudah besar
Kuruh Keding - sangat kurus
Bulat Getel - sangat bulat
Dok Rok Skepeng - tidak berdaya
Huyong Hayang - tidak stabil
Kecik Luek - sangat kecil
Laju Beribok - sangat laju
Toho Lepeh - aras air yang sangat tohor
Panas Dering - sangat panas (cuaca)
Sejuk Ketor - sangat sejuk (cuaca)
Tinggi Sayut - sangat tinggi
Kembang Semuwek - sangat kembang
Kecut Berut - sudah layu
Semak Jetak - sangat tampan (lelaki)
Uduh Sepang - sangat hodoh, buruk
Lama Bejamang - sangat lama (masa, waktu)
Bising Bangor - sangat bising
Senyap Tupah - terlalu senyap
Kubang Hanyar - terlalu bersepah
Licing Reling - kemas, tidak bersepah, sangat bersih
Basoh Belejung - sangat basah, tempat yang berair
Sikak Tunggeng - terlalu singkat (ukuran)
Dialek Hulu Terengganu
Hulu Terengganu dikatakan dialek melayu tertua di semenanjung.Dialek ini didapati masih mengekalkan ciri-ciri austronesia kuno di mana bentuk ini boleh dijumpai di pesisir pantai Borneo Utara,pergunungan Maluku,pergunungan Sumatera Selatan dan gugusan kepulauan Thailand.Bahasa ini mempunyai cara sebutan atau ciri fonologi yang berlainan dari penutur Bahasa Melayu Terengganu (hilir) di tempat lain. Penutur dalam dialek Hulu Terengganu ini juga boleh ditemui di beberapa buah kampung di Hulu Nerus, Setiu dan Hulu Sungai Dungun. Dialek Hulu Terengganu juga berbeza mengikut kawasan, contohnya kawasan Kuala Berang dengan kawasan sekitar Tasik Kenyir mempunyai dialek yang sedikit berbeza. Kadang kadang ada juga perkataan yang disebut oleh sesetengah orang Hulu Terengganu tidak difahami oleh orang Terengganu yang lain disebabkan penggunaan perkataan itu yang hanya digunakan oleh sekelompok orang sahaja terutamanya di pedalaman daerah Hulu Terengganu. Contoh di bawah ialah Dialek Hulu Terengganu kawasan Kuala Berang-Sekayu
Contoh 1:
Huruf vokal "a" pada akhir perkataan akan berbunyi "ey", berbeza dengan bahasa Terengganu Standard yang berbunyi "e"
Bahasa Melayu Biasa - Dialek Terengganu - Dialek Hulu Terengganu
Kamu - Deme - Dimey/Mikey
Kenapa - Bakpe - Bakpey
Apa - Mende - Mendey
Nangka - Nake - Nakey
Bila - Bile - Biley
Contoh 2:
Vokal "o" akan menjadi "u" di sebahagian perkataan
Orang - Orang - Urang/Uraong
Tengok - Tengok - Tinguk
Bengkak - Cobong - Cubong
Tolong - Tolong - Tulong
Musang - Bokbong - Bukbong
Korek - Korek - Kurek
Contoh 3:
Sesetengah vokal "e" akan menjadi "i"
Tengok - Tengok - Tinguk
Baling - Petong - Pitong
Alat sukat beras - Cetong - Citong
Contoh 4:
Sesetengah huruf di akhir perkataan "ik" menjadi "aik"
Balik - Balik - Balaik
Keluar - Tubik - Tubaik
Contoh 5:
Sesetengah huruf di akhir perkataan "un" atau "ong" dalam Dialek Terengganu menjadi "aong"
Turun - Turong - Turaong
Jagung - Jagong - Jagaong
Contoh 6:
Sesetengah huruf di akhir perkataan "ar" atau "or" dalam Dialek Terengganu menjadi "a"
Gahar - Gahor - Gaha
Benar - Benor - Bena
Lapar - Lapor - Lapa
Sabar - Sabor - Saba
Contoh ayat
1. Bahasa Melayu Pasar - Kamu nak ke mana?, saya nak ikut juga, tapi saya nak pulang makan dulu, perut ni terasa lapar
2. Dialek Terengganu - Deme nok gi mane?, ambe nok ikut gok, tapi ambe nok balik dulu nok makang, perok wase lapor ekpong
3. Dialek Hulu Terengganu (Kuala Berang - Sekayu) - Dimey/Mikey nok gi duaney/kuaney?, ambey nok ikut ugey, tapiy ambey nok balaik dulouh nok makang, peruk ni brasey lapa
Ulasan
Catat Ulasan